De Bouwmeester Scan is een nieuw instrument van het Team Vlaams Bouwmeester. Het heeft de voorbije jaren zijn plaats gekregen in de toolbox van het bouwmeesterschap, naast andere methodes om het publieke opdrachtgeverschap te ondersteunen en de architectuurcultuur te versterken. De kracht van de Bouwmeester Scan bestaat erin dat zij op een onbevangen en integrale wijze aan de ruimtelijke vraagstukken van een gemeente werkt. Vijf teams van stedenbouwkundige ontwerpers en landschapsexperten, aangevuld met onder meer mobiliteitsdeskundigen en energie-experten, zijn in januari 2018 aangesteld en nemen elk een reeks van zes gemeenten per jaar onder de loep. De auteurs maken deel uit van een van de teams. In wat volgt willen zij een beeld geven van hoe de Bouwmeester Scan werkt, wat er precies op het spel staat en hoe we het nog prille instrument in de toekomst zouden kunnen verfijnen of verbeteren.
De ogen openen
We analyseren, observeren, stellen een diagnose en geven advies. De Bouwmeester Scan verplicht tot niets, maar opent de ogen voor mogelijkheden voor een betere ruimtelijke ordening. We gebruiken data en statistieken om de ontwikkeldynamiek te achterhalen en opgaven in te schatten. Daarnaast kijken we ter plaatse. Wat treffen we aan? Leveren de dagelijkse praktijk en de opeenvolgende projecten een kwalitatief ruimtelijk beeld op? Is er zoiets als ‘schoonheid’ te vinden? Welke kwaliteiten staan onder druk? Tot slot informeren we ons over toekomstige ontwikkelingen en projecten. Na zes afgewerkte Scans stellen we een aantal opvallende zaken vast. Een van de hoofdvragen bij elke Scan is hoe het met de open ruimte is gesteld. Het Vlaamse ruimtelijk beleid is er immers – op papier althans – op gericht om de open ruimte in de toekomst te vrijwaren van verdere bebouwing en de verspreide verstedelijking in Vlaanderen een halt toe te roepen. We analyseren zowel de kwantiteit als de kwaliteit van de onbebouwde ruimte. De Scan is dus als het ware een aanvulling op de veel toegepaste ‘ ruimteboekhouding’. Open ruimte is immers niet alleen een kwestie van juridische bestemming, kwantiteit of ecologie, maar vooral ook van visuele ervaring. In het kijken naar de ruimte komen diverse opgaven samen, maar door de sterk sectoraal aangestuurde ruimtelijke plan vorming ontbreekt de ervaring van de ruimte steevast in onze beleidsvorming. Zelfs al is het aandeel open ruimte of onbebouwde ruimte in sommige gebieden ogenschijnlijk groot, de ervaring van die open ruimte is toch vaak heel anders. Frits Palmboom zegt hierover: ‘De opgaven in de stedenbouw komen voort uit een waaier van sociale, economische, commerciële en ecologische verlangens, die op zichzelf lang niet altijd ruimtelijk geformuleerd zijn. Ze worden geformuleerd in woorden en cijfers, in doelstellingen, aantallen, opbrengsten, enzovoort. Van de ontwerper wordt verwacht deze in ruimte te vertalen. De ruimte zelf is echter geen “leegte zonder eigenschappen”.’
