Dit boek bevat, in de vorm van een gevari­eerde bloemlezing, de neerslag van vier jaar bouwmeesterschap. Medio 2016 mocht ik van toenmalig waarnemend Vlaams Bouw­meester Stefan Devoldere de fakkel over­nemen. Er volgden vier intense jaren, waarin samen met het team, de leden van de eerste Bouwmeester expertengroep en met talloze partners, ontwerpers en publieke opdracht­gevers bergen werk zijn verzet. Al deze mensen hebben mijn mandaatstermijn als Vlaams Bouwmeester inhoud en kleur gegeven.

Dit Bouwmeester Rapport getuigt: de inhoud was veelzijdig en de kleur intens. We leven dan ook in spannende tijden. Het planetaire ecosysteem wankelt, soorten sterven massaal uit, het klimaat begint op te warmen. We zijn met te velen, er is niet genoeg plaats meer voor alle levensvormen, we groeien onszelf economisch en materieel aan flarden. We worden als soort bedreigd door onze eigen massale aanwezigheid. Terwijl de covid­19­pandemie slachtoffers maakt, alle landen in lockdown gaan en mensen moeten binnenblijven, herademt wel de natuur.

Deze crisis relativeert het belang van architectuurkwaliteit, goede stedenbouw en ruimtelijke ordening niet, maar maakt het net pijnlijk duidelijk. Enerzijds zijn er meer dan waarschijnlijk causale verbanden aan te wijzen tussen de huidige pandemie en het rücksichtslose verstoren van bepaalde ecosystemen door de mens. Anderzijds werden we de voorbije maanden nog eens heel concreet geconfronteerd met het feit dat de kwaliteit van woningen, de publieke ruimte en de nabijheid van natuur bepalend zijn voor het psychisch welbevinden en de gezondheid van de burgers.

Als we daaruit besluiten dat de afgelegen verkavelingswoning in het groen de oplossing is, dan bestrijden we het symptoom, maar pakken we de oorzaak niet aan en maken we die op lange termijn nog erger. We kunnen het tij keren, door ons ruimtebeslag te verkleinen en anders te gaan bouwen en wonen. Tegelijk moeten we ervoor zorgen dat eenieder toegang heeft tot betaalbaar, kwalitatief wonen in de nabijheid van goed openbaar vervoer, voor­zieningen, collectieve open ruimte en natuur. Goede architectuur kan die schijnbare tegen­stelling oplossen, kan meer doen met minder. Door de aandacht te vestigen op behoud en creatie van open ruimte en natuur, en met de ontwikkeling van de Bouwmeester Scan, heb ik de gemeente besturen helpen uitzoeken hoe ze het ruimte beslag kunnen terugdringen zonder daarbij te verliezen. Ik hoop van harte dat zij met de aanbevelingen aan de slag gaan en daarvoor ook steun krijgen van een slagkrachtige overheid.

Niet alles kan immers door de gemeenten en door een kwalitatief ontwerp worden opgelost. Er zijn ook belangrijke politieke knopen door te hakken. Wij helpen sociale huisvestingmaatschappijen met het ontwerpen van kwalitatieve woningen, maar als die woningen op onbereikbare locaties liggen of niet nabij werk en voorzieningen, dan kan een goed ontwerp daar weinig aan verhelpen. We kunnen gemeenten helpen kwalitatieve, verdichte woonontwikkelingen met groen te realiseren, maar als men daarvoor woonuitbreidingsgebied blijft aansnijden, dan wringt dat. Dan verlang je als Bouwmeester naar een overheid die de voorwaarden schept om die ruimteconsumptie definitief aan banden te leggen, een overheid die het ruimte­beslag binnen zijn huidige grenzen beperkt en nadien de moed heeft om te beginnen aan de krimp van onze ruimtelijke voetafdruk.

Dat ik de eer heb genoten om dergelijke cruciale maatschappelijke vraagstukken onder de aandacht te mogen brengen, dat ik de kans gekregen heb om een paar stenen in de rivier te helpen verleggen, doet me met veel dankbaarheid terugkijken op dit mandaat. Niet alleen dankbaar voor die opdracht, maar vooral voor de mensen met wie ik heb mogen samenwerken. Het hele Team Vlaams Bouwmeester, de ontwerpers en andere deskundigen, de diverse instituten en overheids instellingen, de ambtenaren, de ministeries, de kabinetsmedewerkers, en de twee opeenvolgende minister-presidenten onder wie ik heb mogen dienen, de talloze vertegenwoordigers van lokale besturen die met diverse vragen, projecten en problemen naar ons zijn gekomen… Aan hen allen wil ik dit rapport opdragen, in de hoop en stellige verwachting dat het werk onvermoeibaar zal worden verdergezet.

Dank.

Leo Van Broeck
Vlaams Bouwmeester
mei 2020