Deportatie zonder terugkeer
De Dossinkazerne is de juiste plek om de Jodenvervolging in België te herdenken en te documenteren. Tijdens de Tweede Wereldoorlog dreef de bezetter 25.267 Joden en zigeuners samen in deze Mechelse kazerne. Eindbestemming was het vernietigingskamp Auschwitz. Slechts 1.221 mensen overleefden dit concentratiekamp. Een eerste poging om deze gebeurtenissen in kaart te brengen, was de oprichting van het Joods Museum van Deportatie en Verzet (JMDV) in 1995. Maar door de beperkte omvang kwam het initiatief niet tot zijn recht.
Uitbreiding
Om het nieuwe museum te realiseren, kocht de Vlaamse regering niet enkel de voorbouw van de kazerne, maar ook de tegenoverliggende IKA-school (een voormalige stadsgevangenis) aan de overzijde van de straat. Deze uitbreiding bracht een aantal complexe ruimtelijke vraagstukken met zich mee. Om die op te lossen deed de Vlaamse overheid een beroep op de expertise van Vlaams Bouwmeester Marcel Smets. Voor de aanstelling van de ontwerper werd gebruik gemaakt van de selectieprocedure Open Oproep.
Architectuur met een boodschap
Het ontwerp van AWG Architecten liet een sterke indruk na en kwam als laureaat uit de bus. Het concept is niet enkel een krachtig architecturaal bouwwerk, maar het doet ook dienst als hefboom voor de ontwikkeling van de omgeving. Het nieuwe museum wordt gebouwd op de plaats van de voormalige stadsgevangenis. Dit pand heeft een bepaalde historische waarde, maar is niet volledig bruikbaar als museum. Bovendien is het pand niet beschermd. Daarom zal hier een nieuwbouw ontstaan. Om de herinnering aan het arresthuis te bewaren, zullen een aantal fragmenten van het vroegere gebouw opgenomen worden in een nieuwe muur die de contouren van het terrein volgt. Het nieuwe gebouw staat deels binnen en deels op de muur. Waar het niet op de muur rust, staat het op gietijzeren kolommen die bewerkt zijn met teksten en symbolen over mensenrechten en verdraagzaamheid.
Monoliet en neutraal volume
Het volume is opgebouwd uit vier verdiepingen. Op de drie eerste verdiepingen, die als tentoonstellingsetages gebruikt zullen worden, zijn er geen ramen voorzien. Omwille van functionele redenen moet het museumgedeelte namelijk afgesloten zijn. De ruimtes op de bovenste verdieping beschikken wel over grote raampartijen. Een open gevoel overheerst hier. Via het glazen dak en de open trapzones sijpelt het licht van boven naar beneden door. De bovenste verdieping herbergt een auditorium, bezoekersruimte en een decompressieruimte in open lucht. Van op het rond het gebouw lopende balkon kan men terugkijken naar de kazerne. Het hele pand wordt geschilderd in een lichte kleur. Het gebouw wordt zo extra benadrukt en straalt een positieve boodschap van hoop uit.
Eenvoudige stedelijke ruimte
De twee entiteiten – museum en kazerne – worden verbonden door een plein met een monument, bomen en wandelpaden. Het aanwezige verkeersknooppunt wordt tot een minimum herleid. Ondertussen is de voormalige stadsgevangenis afgebroken en sinds januari 2010 zijn de Vlaamse overheid en de archeologische dienst van de stad Mechelen gestart met het archeologische onderzoek. In mei 2012 zou het museum zijn deuren moeten openen voor het grote publiek.