Op woensdag 13 december vierde LABO RUIMTE, het laboratorium voor ontwerpend onderzoek rond complexe ruimtelijke vraagstukken, een samenwerking tussen het Departement Omgeving en het Team Vlaams Bouwmeester, zijn tienjarig bestaan.

Het feest vond plaats in Track, een experimentele ruimte in het voormalige spoorwegmuseum in het Brusselse Noordstation. De genodigden, waaronder de vele ontwerpers, partners en stakeholders die betrokken waren bij de LABO RUIMTE onderzoeken van de afgelopen jaren, konden in primeur de publicatie 10 jaar LABO RUIMTE. Ontwerpen aan de toekomst ontdekken en kregen de ambities voor de komende 10 jaar gepresenteerd.

Peter Cabus, secretaris-generaal van het Departement Omgeving, blikte terug op het ontstaan van het samenwerkingsverband tien jaar geleden, en constateert dat het oorspronkelijke idee van een permanent ‘labo ruimte’, waar sectoren met ruimtelijke vragen terecht konden voor ontwerpend onderzoek en waar een langetermijnperspectief gehanteerd werd, nog steeds overeind is gebleven.

‘Het belang van een vrije onderzoeks- en testruimte waar plaats is voor kritische analyse en ontwerpend onderzoek, blijft groot. De vertaling van de in LABO RUIMTE ontstane inzichten naar beleid was al van in het begin een aandachtspunt. Als we kijken naar het traject dat intussen is afgelegd en de boeiende onderzoeken die tot op vandaag zijn gevoerd, dan meen ik te mogen stellen dat de balans tussen beide zeker gevonden is. Mogelijk kan de vertaling naar beleid nog sterker worden uitgewerkt, wat meteen een speerpunt is voor LABO RUIMTE in de komende tien jaar.’

De drie teamleden van LABO RUIMTE, Sofie Troch, Julie Mabilde en Lieven Symons, brachten een aantal highlights uit de nieuwe publicatie:

Julie Mabilde: ‘LABO RUIMTE gaat in de eerste plaats over ontwerp en over de lange termijn. Ontwerpend onderzoek zetten we in als middel om de grote uitdagingen voor de toekomst te verkennen, en te testen hoe mogelijke toekomstbeelden eruit kunnen zien. Er liggen immers heel grote maatschappelijke uitdagingen voor de toekomst (klimaatverandering, veranderingen in hoe we wonen en werken, vergrijzing en zorg,…) die ook een heel andere ruimtelijke organisatie vragen.

LABO RUIMTE richt zich op vraagstukken die de waan van de dag overstijgen. De focus ligt niet zozeer op het oplossen van problemen die zich vandaag stellen, maar op het ontwikkelen van een dieper inzicht in uitdagingen op de echte lange termijn. Dat betekent dat LABO RUIMTE ook bestaand regulier beleid, bestaande ruimtelijke planningsprocessen en paradigma’s in vraag moet durven stellen. We willen toekomstig beleid dus inspireren, maar ook uitdagen.’ 

Lieven Symons: ‘Binnen LABO RUIMTE creëren we een plek waar iedereen vanuit zijn of haar expertise kan bijdragen aan de zoektocht waar we voor staan. In elk project worden er ontwerpers, wetenschappers, beleidsmakers, gebiedswerkers,… samengebracht. De vrije denk- en spreekruimte functioneert het best wanneer al die mensen hun jas – met hun functie, hun hiërarchie, de organisatie die ze vertegenwoordigen – even aan de kapstok kunnen achterlaten. Ze schuiven dan mee aan tafel vanuit hun expertise en denken mee na over wat nodig en mogelijk is voor de toekomst, en minder vanuit het sectorale belang dat ze vandaag te verdedigen hebben, of vanuit de beperkingen van het huidige beleid en de huidige praktijk.

Het perspectief op een verre tijdshorizon zetten helpt hierbij. Het zorgt ervoor dat de actoren rond de tafel gemakkelijker kunnen loskomen van het huidige functioneren, de huidige regelgeving en logica’s waarin mensen vastzitten.’

Sofie Troch: “LABO RUIMTE verricht pionierswerk. Het is belangrijk dat een overheid zich engageert om dit soort vooruitlopend werk te doen en verandering in de gemeenschap teweeg te brengen. Een overheid is nodig om de brug te vormen tussen vooruitziende inzichten over maatschappelijke veranderingsprocessen en het laten landen van deze kennis op het terrein. LABO RUIMTE speelt een onontbeerlijke rol bij het mee in gang zetten van dit maatschappelijk veranderingsproces en de doorvertaling ervan in beleid en praktijk. Het LABO RUIMTE-onderzoek vormt als het ware een eerste stapsteen, waar stelselmatig op kan worden voortgebouwd, want het nastreven van systeemverandering is nu eenmaal een werk van lange adem. Omdat niet langer kan worden teruggevallen op gekende werkwijzen of recepten, vergt het de nodige tijd om alternatieve denk- en handelingskaders te ontwikkelen. “

Vlaams Bouwmeester Erik Wieërs sloot af met de vaststelling dat de waarde van LABO RUIMTE na tien jaar ruimschoots is aangetoond:

‘De Henry van de Velde Award in de categorie Design Research en de Vlaamse Planningsprijs die dit jaar het onderzoek ‘De Droge Delta’ te beurt vielen, bevestigen dat. Ontwerpend onderzoek voor de grote schaal en de lange termijn blijft onmisbaar in een regio waar de agenda vaak bepaald wordt door de waan van de dag. Ondanks de door alle experten erkende kwaliteit van de studies, blijft het moeilijk om de inzichten rechtstreeks te laten doorstromen naar het beleid. Aan de impact is nog werk. Daar ligt de werf voor de toekomst.

Wat de Open Oproep de jongste twintig jaar heeft gedaan voor de architectuurkwaliteit van publieke projecten in Vlaanderen, kan LABO RUIMTE bewerkstelligen op schaal van het landschap. Het gedraineerde, verharde en volgebouwde Vlaanderen heeft alle belang bij onderzoek op schaal van grotere landschappelijke structuren. Daar ligt de sleutel tot de ontwikkeling van een toekomst-bestendige regio.