Team 2 : Vacante voorstad

Onderzoekscel stadsontwerp (OSO, Universiteit Antwerpen)
Bulk architecten
Collectief Noord
Cluster Landschap en Stedenbouw
Sofie Vanderlinden

Hoe kunnen we een belangrijk deel van de nieuw te bouwen woningen in stedelijk gebied gerealiseerd krijgen? Deze vraag staat in deze ontwerpstudie centraal. Er wordt daarbij niet gefocust op de kernstad of de 19e eeuwse wijken, omdat daarvoor zowel de visies, het beleidsinstrumentarium, als de best practices reeds bestaan. Het is in het bijzonder het gebied rondom onze kernsteden — de voorstad die tijdens de 20e eeuw is verstedelijkt — die vandaag een onontgonnen terrein blijkt. Hier is de druk van de verstedelijking vaak erg groot, en ligt er nog een groot potentieel voor verdichting. Maar zowel visie als beleidsinstrumenten ontbreken voor de herontwikkeling van dit deel van verstedelijkt Vlaanderen.

Via een inventaris van het heterogene voorstedelijke weefsel van Antwerpen werd een canon opgesteld van leesbare en typische ensembles. Het zijn woon- en wijkontwikkelingen die op verschillende momenten, naast en los van elkaar zijn gerealiseerd. Vaak waren ze in oorsprong ideaalvisies voor eigentijdse wijken: hoogbouwwijken, nationale werven, enz. Vandaag zijn ze vaak zwaar verbouwd, en hebben ze een woningenpatrimonium dat in slechte staat is, problematisch qua energieverbruik en comfort. Groenvoorzieningen zijn in verval en onbruik geraakt, de openbare ruimte volledig door de auto ingepalmd. Deze wijken van de Vlaamse voorstad worden vandaag geconfronteerd met een aantal belangrijke uitdagingen. Ze zijn echter versnipperd in vele private percelen en eigendommen waardoor de traditionele stads- of projectontwikkeling er geen vaste grond krijgt. Het prioritair ontwikkelingsgebied van de Vlaamse voorstad lijkt vandaag dus geblokkeerd. Door middel van ontwerpstudies voor een viertal type-wijken wordt een ruimtelijke visie én ontwikkelingsmethodiek getest die de voorstad terug beschikbaar moet maken als potentieel verdichtingsgebied voor Vlaanderen. Per ensemble wordt een herontwikkelingsproject uitgetekend. Daarbij wordt het aanpakken van een aantal gedeelde problemen (energie, publieke ruimte, voorzieningen, parking) mogelijk gemaakt door een collectieve verdichting van het ensemble.

In een typische hoogbouwwijk worden de energetische problemen van de woontorens en de ontwikkelingsmogelijkheden op de onderbenutte open ruimte tussen de torens samen in één project opgenomen. Zo kunnen (1) de renovatie- en moderniseringskosten worden gefinancierd via de totale ontwikkeling; (2) kan er een verdichtingsslag worden gemaakt rond (3) nieuwe en meer kwalitatieve publieke ruimtes; (4) groeit het ensemble uit tot een voorzieningen-pool voor de omliggende wijken; en (5) wordt het ensemble ook ruimtelijk sterker aangesloten op die wijken.

Via deze ontwerpvoorstellen onthult de voorstad haar potentieel: een groot deel van de bestaande ensembles blijkt gebaat bij een aanzienlijke verdichting. Omdat ze geconfronteerd worden met uitdagingen en problemen die niet kavel per kavel kunnen worden opgelost, is een collectieve transformatie noodzakelijk. Zo worden deze wijken ook plekken waar verdichting gepaard kan gaan met nieuwe vormen van collectiviteit, gedeelde ruimte, waar kringlopen en stadsecologie op een relevante manier vorm kunnen geven aan de voorstad van de toekomst. Door via ontwerp aan te tonen wat gezamenlijk kan worden gerealiseerd - kwantitatief, maar vooral ook als een aantrekkelijker woonmilieu - kunnen individuele actoren worden verleid tot een gezamenlijke herontwikkeling. Daar ligt een rol voor de overheid, én een kans tot een stevige, duurzame verdichting van de Vlaamse voorstad.