1. De nieuwe wijk - Hemiksem

Nieuw Hemiksem is een sociale woonwijk zoals er vele zijn in Vlaanderen. Een groot deel van de woningen is verouderd. Vooral de energiekosten lopen hoog op. Zelfs grondige renovaties leiden slechts met moeite tot aanvaardbare energieprestaties. We zijn op een punt gekomen dat volledige vernieuwbouw voordeliger is dan renovatie. Een radicale transformatie van de wijk lijkt de enige rationele oplossing.

Een bijkomende moeilijkheid is dat heel wat huurders in de loop der jaren een beroep hebben gedaan op hun inkooprecht. Ze zijn huiseigenaar geworden. Na hun aankoop hadden velen onder hen niet genoeg middelen over om hun woning te onderhouden of aan te passen aan moderne standaarden. Van de 270 woningen die De Ideale Woning in Nieuw Hemiksem bouwde, heeft zij er nog 162 in eigen beheer. De versnipperde eigendomsstructuur bemoeilijkt een grondige vernieuwing van de wijk.

De Ideale Woning diende samen met de gemeente Hemiksem een dossier in voor de Pilootprojecten Collectief Wonen. Het was de start van een ingewikkeld proces, dat vandaag nog niet afgerond is, maar dat een leerschool kan zijn voor tal van vergelijkbare situaties elders in Vlaanderen. Het architectenteam met Dierendonckblancke, L.U.S.T. en Haerynck Vanmeirhaeghe stonden – en staan – voor een immense opgave. Ze moesten niet louter een goed project bedenken, maar boven alles een werkbaar stappenplan uittekenen waar alle betrokkenen – gemeente, sociale huisvestingsmaatschappij, projectontwikkelaars, sociale huurders en particuliere eigenaars – hun voordeel uit kunnen halen.

Het resultaat is een ingenieus masterplan. Het keert de wijk binnenstebuiten. De ontwerpers trekken het groene hart, dat opgesloten zit in het centrum van de wijk en weinig toegankelijk is voor de omliggende buurten, naar buiten. Het publieke groen wordt opengetrokken tot aan de randen van de wijk. De oppervlakte van de publieke ruimte wordt drie tot vier keer zo groot. Het park is toegankelijk voor de hele gemeente. Te midden van het groen verrijzen nieuwe bouwblokken met woningen en voorzieningen. Het zijn omgekeerde bouwblokken. Terwijl een klassiek bouwblok aan de buitenkant grenst aan de straat, en zich daar ook de toegangen van de woningen bevinden, liggen de bouwblokken in Nieuw Hemiksem pal in het groen. Ze grenzen niet meer aan de straat. De toegangen tot de woningen bevinden zich in het binnengebied. Het binnengebied bevat een collectieve tuin met volkstuintjes, een boomgaard of speelweiden, en kleine private tuintjes voor de grondgebonden woningen. Het ontwerp breekt met het traditionele beeld van een voor- en achtergevel. Ook de ontsluiting met de auto gebeurt langs de binnenkanten van de bouwblokken. Op die manier is er minder autoverkeer in het park en meer ruimte voor spel en sport.

Opmerkelijk is dat de footprint van de bebouwing in het masterplan nagenoeg dezelfde blijft als vandaag het geval is, terwijl er heel wat meer woningen zijn en de publieke ruimte aanzienlijk groter wordt. Dat is mogelijk gemaakt door de woningen te verdichten in collectieve bouwblokken en de private tuinen in te krimpen. Er zijn ook minder straten en ze zijn bovendien heel wat smaller. 

Lees meer in download