PPZ1 - Sint-Truiden - Zorg Maakt Stad

“Geen zorgproject in de stad, maar een stuk stad waar ook zorg kan plaatsvinden”, zo klonk destijds de ambitie van het pilootproject voor de Sint-Annasite in Sint-Truiden. Vandaag, twaalf jaar later, zijn de nodige partners gevonden en liggen de plannen voor het stadsproject Buur& Berg op tafel. Als alles naar wens verloopt, kan men nog dit jaar (2024) starten met de bouwwerken.

De Sint-Annasite ligt in het hart van Sint-Truiden, op nog geen steenworp van de Grote Markt. De eigenaar van de gronden, het regionaal ziekenhuis Sint-Trudo, werd geselecteerd als Pilootproject Onzichtbare Zorg met een ambitieus voorstel om de site van zo’n 1,2 hectare groot om te vormen tot een gemengde stadswijk waar wonen en zorg op een ongedwongen en vanzelfsprekende manier met elkaar verweven zijn. Het ontwerpend onderzoek uit 2012 door THV NU-Archipelago-Macobo-Stabo legt de lat erg hoog. De zorg wordt zo ‘onzichtbaar’ mogelijk gemaakt en maximaal geïntegreerd in de woonwijk. De tekeningen, schema’s en ontwerpschetsen tonen dan ook geen typisch zorgproject, maar een stuk stad waar zorgbehoevende mensen tussen andere mensen wonen. In 2012 tekenden we op: “De zorg wordt niet enkel onzichtbaar gemaakt. Men zou kunnen stellen dat zij tot op zekere hoogte zelfs overbodig wordt gemaakt door het wonen op zo’n manier te organiseren dat mensen beter in staat zijn om voor zichzelf en hun naasten te zorgen en in mindere mate een beroep moeten doen op professionele zorg. Dat is precies wat de stad bij uitstek kan bieden. Door het zorgproject te ontwerpen als een stadsproject, kan de zorg profiteren van de vele voordelen van het wonen in de stad. De nabijheid en diversiteit van voorzieningen en mensen maakt van de stad potentieel de meest zorgvriendelijke en de meest levensloopbestendige woonomgeving.”

Om die onzichtbare zorg te integreren in het sociale en stedelijke weefsel, bedachten de architecten het concept van de ‘verkorreling van de zorg’: in plaats van de zorg te concentreren in gespecialiseerde voorzieningen, wordt ze versnipperd en verspreid over het hele stadsdeel. De verschillende woningen op de site worden zo veel mogelijk ‘levensloopbestendig’ en ‘zorgproof’ gemaakt. Dankzij een systeem van ‘zwevende zorg­labels’ kan een woning, indien de zorgvraag van de bewoners toeneemt, een ander statuut krijgen en bijvoorbeeld het label van assistentiewoning (GAW) of woonzorgcentrum (WZC) krijgen.
“Niet de bewoners worden naar de zorg gebracht, de zorg wordt naar de bewoners gebracht. Zorg wordt niet meer gedacht vanuit de zorg zelf, vanuit de dienstverlening of de dienstverlener, maar in de eerste plaats vanuit de bewoner. Goede zorg begint met goed wonen.”

Je kan het ontwerp zien als een soort canvas waarop vernieuwende zorgconcepten kunnen groeien. Ik denk dat op termijn zelfs het concept van de zwevende bedden, eenmaal de regelgeving het toelaat, op de site geïmplementeerd kan worden.
Halewijn Lievens, NU architectuuratelier

Verschillende zorgpartners

De principes en ambities van het ontwerpend onderzoek waren nog enigszins abstract en ‘in het luchtledige’ geformuleerd. Dat kwam onder meer omdat het programma nog erg provisoir was. Op dat moment waren er immers nog geen concrete zorgpartners gevonden. In de voorbije twaalf jaar is er echter veel vooruitgang geboekt. Het regionaal ziekenhuis Sint-Trudo richtte de vzw Site Sint-Anna op met de opdracht de nodige partners te zoeken en de projectontwikkeling in goede banen te leiden. 2019 was een sleuteljaar waarin verschillende zorgpartners – Integro (woonzorgcentrum), Wiric (wonen en opvang voor mensen met een verstandelijke beperking) en Ferm (thuiszorg en dagopvang) –
een samenwerkingsovereenkomst ondertekenden met vzw Site Sint-Anna. In 2021 kwamen daar ook De Hummeltjes (kinderopvang) bij. In 2020 richtten Wiric en Sint-Trudo een nieuwe vzw op om samen het lokaal dienstencentrum Buur&Berg uit te baten. In 2022 ten slotte werd een samenwerkingsovereenkomst gesloten met projectontwikkelaar Kairos, die de site zal ontwikkelen. NU architectuuratelier tekende samen met Archipelago het masterplan. Voor de uitwerking kwam A20 mee aan boord. De drie architectenbureaus zullen elk een deel van de gebouwen voor hun rekening nemen. 

Het plan dat anno 2024 voorligt, voorziet ongeveer een derde zorgvoorzieningen (± 7.500 m²) en twee derde privaat wonen (± 17.000 m²), met nog enkele kleine commerciële functies zoals een superette of een parafarmacie. De 135 woningen nemen uiteenlopende vormen aan: er zijn appartementen in verschillende maten, stadswoningen met tuintjes, kangoeroewoningen, enzovoort. Integro bouwt een woonzorgcentrum met 53 kamers waarvan 12 kamers voor kortverblijf, met daarboven nog eens een tiental assistentiewoningen. Voor Wiric komt er een groepswoning voor 16 mensen met een verstandelijke beperking en vier ateliers (dagopvang): een atelier voor mensen met een hogere zorgnood, een maatwerkbedrijf, een kunstatelier en een ambachtelijke bakkerij. Voor De Hummeltjes komt er een kinderdagverblijf met 36 plaatsen. Daarnaast zal ziekenhuis Sint-Trudo samen met Wiric het lokaal dienstencentrum met brasserie uitbaten. Ook Ferm Thuiszorg krijgt een plaats op de site. Het geheel is vormgegeven als een aangename en autovrije stadswijk met veel groen en verschillende pleinen en parken die de site aantakken op de omliggende wijken. Gezien het grote niveauverschil van maar liefst 8 meter is de stadswijk toegankelijk gemaakt met behulp van trappen, hellingen, publieke liften en een passerelle.

Canvas voor vernieuwende zorgconcepten 

De vraag is nu of de hoge ambities uit de fase van het ontwerpend onderzoek waarheid zijn geworden in de plannen die nu voorliggen. Het antwoord op deze vraag is, zoals we dadelijk zullen zien, ja én nee. Ja, omdat de ambitie om in de eerste plaats een stadswijk te bouwen waarin zorg een vanzelfsprekende en onzichtbare plaats krijgt naast het wonen, gelukt is. Nee, omdat het verhaal van de verkorreling van de zorg en de zwevende labels (vooralsnog) niet geslaagd is. Luc Vandenhoeck, projectleider van vzw Site Sint-Anna en Dirk Vanstraelen, voorzitter van vzw Site Sint-Anna en bestuurder bij Sint-Trudo, verduidelijken: “Wat we niet hebben kunnen realiseren is het verhaal van de verkorreling van de zorg en de zwevende bedden. Op papier is dat een mooi verhaal, maar op het vlak van de logistiek en de personeelsinzet bleek het geen haalbare kaart. Vooral onze woonzorgpartner Integro was bezorgd dat hun personeel in een scenario van maximale versnippering te lang onderweg zou zijn. Daarnaast is het (vooralsnog) niet mogelijk om personeel uit te wisselen tussen de verschillende zorgsectoren. Een verpleger van Wiric kan bijvoorbeeld niet ingezet worden in Integro. De 7.500 m² aan zorgfuncties liggen dan ook niet versnipperd over de site, maar zijn daarentegen sterk met elkaar geconnecteerd.” 

Geen verkorrelde zorg dus, maar daar staat tegenover dat het woonzorgcentrum en de andere zorgfuncties geen plaats hebben gekregen aan de rand van de stad, zoals dat vroeger vaak gebeurde, maar in het midden van de stad en ingebed in een levendige buurt. De zorg is dus al bij voorbaat stedelijk geïntegreerd. De site heeft verschillende voetpaden en pleintjes die ontmoeting op de site mogelijk maken en snelle doorsteken naar de binnenstad voorzien. De sterke doorwaadbaarheid maakt dat zorg bijna vanzelfsprekend deel wordt van de stad. Daarnaast zal de meerderheid van de private woningen en appartementen op de site zoveel mogelijk ‘levensloopbestendig’ ontworpen worden en aangepast aan mogelijke zorgvragen, denk aan toegankelijke badkamers, verbrede deuren, enzovoort. De zorgpartner Ferm Thuiszorg kan op termijn een cruciale rol spelen in het brengen van de zorg naar de zorgbehoevende in plaats van omgekeerd. 

In het ontwerp is ook veel aandacht besteed aan het delen van ruimtes en infrastructuur. De dagateliers van Wiric zijn bijvoorbeeld gevestigd op de benedenverdieping van het woonzorgcentrum en de bewoners en omwonenden kunnen er terecht om koekjes te proeven of te kopen. Wiric en het lokaal dienstencentrum delen een grootkeuken en zullen samen de brasserie uitbaten. Ook de twee polyvalente ruimtes, een van Wiric en een van het lokaal dienstencentrum, kunnen aan elkaar geschakeld worden tot één grote polyvalente ruimte, die verhuurd kan worden aan verenigingen uit de buurt. 

Ook Halewijn Lievens van NU architectuuratelier onderschrijft dit verhaal: “De verkorreling van de zorg, zoals we die tijdens het ontwerpend onderzoek hadden bedacht, hebben we moeten opgeven. Dat neemt niet weg dat we in het ontwerp zo veel mogelijk verbindingen hebben gelegd tussen de zorgpartners. De nabijheid en het nauwe contact tussen de verschillende zorgprogramma’s leiden nu al tot een hechte samenwerking en zullen zo ook als vanzelf leiden tot het delen van ruimtes tussen de zorgpartners onderling en met de buurt. Je kan het ontwerp zien als een soort canvas waarop vernieuwende zorgconcepten kunnen groeien. Ik denk dat op termijn zelfs het concept van de zwevende bedden, eenmaal de regelgeving het toelaat, op de site geïmplementeerd kan worden.”