Leuven - Stadspark

De volledige studieopdracht voor de opmaak van een mastervisie en een inrichtingsplan voor de herwaardering en restauratie van het stadspark Sint-Donatus, met een participatietraject (fase 1) en de volledige studieopdracht voor de realisatie van het inrichtingsplan (fase 2) te Leuven werd gegund aan CLUSTER met onderaannemers Karuur architecten (erfgoed), Geert Meysmans (beheer en beplanting), Endeavour (participatie) en ARA (atelier voor ruimtelijk advies).  

In een uitgebreide analyse van het Sint-Donatuspark in Leuven worden door CLUSTER twee schaalniveaus onderscheiden: het stadsniveau en het buurtniveau. Op stadsniveau wordt geconcludeerd dat het park niet langer het enige stadspark is, maar wel een cruciaal onderdeel blijft van de groene ruimte in de binnenstad, aantrekkelijk voor zowel bewoners als toeristen door zijn rijke erfgoed. Op buurtniveau maken diverse doelgroepen op verschillende momenten gebruik van het park, wat wijst op een sterke verbinding met de lokale gemeenschap.  

De visie voor het park omvat twee belangrijke elementen: erfgoedherstel en de ontwikkeling van het park als ‘derde ruimte’ voor informele ontmoetingen. CLUSTER streeft ernaar de oorspronkelijke 19de-eeuwse landschapsarchitectuur te respecteren, en tegelijkertijd ruimte te bieden voor divers gebruik. De jury waardeert de integrale benadering van het team, dat zowel de historische context als de hedendaagse behoeften in overweging neemt. 

De voorgestelde herziening van de padenstructuur is gericht op het creëren van een actiever verblijfsgebied. Verbeteringen in toegankelijkheid en waterbeheer worden aangebracht, met een focus op duurzaamheid. Het voorstel van CLUSTER biedt een veelbelovende basis voor de revitalisatie van het Sint-Donatuspark, gericht op het behoud van erfgoed, verbetering van de gebruiksruimte en de verduurzaming van het park, met een sterke nadruk op participatie. 

De participatieve aanpak in het ontwerpproces is opvallend en benadrukt de noodzaak van gebruikersbetrokkenheid. Het team past verschillende methodes toe om de behoeften van gebruikers te begrijpen, wat leidt tot een inclusieve en multidisciplinaire visie. De opzet van overlegstructuren waarborgt een brede betrokkenheid en samenwerking. 

Het stadspark Sint-Donatus van ca. 2,4 ha is een belangrijke, groene en historisch waardevolle plek in het centrum van Leuven. Gelegen te midden van een cluster van populaire en toeristische trekpleisters in de binnenstad en omringd door dichte bebouwing, laat het zich eerder ontdekken als een verborgen groene oase.

De eerste aanleg van het park, op de restanten van de middeleeuwse stadsomwalling, dateert van 1869-1875 en werd uitgevoerd naar het winnende wedstrijdontwerp van Jaques Rosseels en Julien Goyers. De ontwerpers zorgden voor een vloeiende overgang tussen de diverse aangekochte percelen en niveauverschillen, bewaarden grote delen van de historische stadsomwalling en werkten het geheel uit in de traditie van de 19de-eeuwse Engelse landschapsstijl. Belangrijke stijlelementen in het park zijn dan ook de muziekkiosk, het torenfragment als ‘folly’, het muurfragment van de stadsomwalling, vijvers met fonteinen, cascades en rotspartijen. Een statige bomendreef verbindt de toegangspoort aan de Tiensestraat met de rest van het park, waar kronkelende paden en diverse groenzones met monumentale bomen een geheel vormen. Het lijnenspel van loop- en zichtassen wekt de nieuwsgierigheid en nodigt uit om verder op ontdekking te gaan.

Op het einde van de 20steeeuw werd het park als monument en als stadsgezicht beschermd en volgde een grondige totaalrestauratie. Momenteel ligt het park er echter in slechte staat bij en maakt het een verwaarloosde indruk. Om een begin te maken met de herwaardering van het park werd reeds in 2021 een beheersplan goedgekeurd door het agentschap Onroerend Erfgoed. Het is de ambitie van de stad Leuven om de herwaardering verder te zetten, door het aanstellen van een ontwerpteam voor de uitvoering van een mastervisie en inrichtingsplan voor het stadspark.

Motivatie en overkoepelende visie

Anno 2023 is het stadspark nog steeds een intensief gebruikte ontmoetingsplek voor de buurt, bewoners, studenten en bezoekers van de stad. De context van het park is sinds de aanleg in de 19de eeuw echter sterk veranderd, zowel op stedenbouwkundig, maatschappelijk als op sociaal gebied. In het dynamische Leuven ligt het in de lijn der verwachtingen dat deze context ook in de toekomst in beweging blijft. Samen met de stedelijke ontwikkeling is ook het parkgebruik zelf veranderd en toegenomen. De noden en behoeften van de gebruikers en de manier waarop de verschillende doelgroepen vandaag gebruik maken van het park doen conflictsituaties ontstaan. Tegelijkertijd staat de erfgoedwaarde van het stadspark onder druk en ook de beplanting lijdt onder het huidige gebruik en de klimaatverandering.

Het belang van het stadspark als een robuuste groene oase in de stad is bijzonder groot. De opdrachtgever wenst dan ook vanuit de algemene visie van het beheersplan op participatieve wijze volgende doelstellingen te realiseren.

Doelstellingen

Herstel en instandhouding van het park als beschermd erfgoed  met bijbehorende monumenten, het natuurlijke en landschappelijke erfgoed.

Meerwaarde creëren in een hedendaagse, dynamische en stedelijke context door de ontwikkeling van:

• duurzame en klimaatadaptieve openbare ruimte met aandacht voor natuurontwikkeling, kaderend in het ruimere groenplan voor de hele stad;
• de relatie van het stadspark als groene oase met de nabije omgeving;
• hedendaagse vormen van gebruik en parkbeleving die beantwoorden aan de noden en behoeften van de relevante doelgroepen en voor hen toegankelijk zijn. Sociaal- maatschappelijke vraagstukken worden in de diepte onderzocht en op een innovatieve manier aangepakt.

Verwachtingen ten aanzien van het ontwerpteam

We zoeken een ontwerpteam dat zowel de landschappelijke, ecologische, sociale, historisch bouwkundige als technische aspecten van het park op een participatieve manier kan aanpakken. Het team telt dus de nodige experten in deze werkvelden.

De studieopdracht omvat twee fasen:

1. Fase 1: Volledige studieopdracht voor de opmaak van een mastervisie en een inrichtingsplan voor de herwaardering en restauratie van het stadspark Sint-Donatus te Leuven met een participatietraject. In deze eerste fase vragen we aan het ontwerpteam om een verfrissende, toekomstgerichte en innovatieve mastervisie uit te werken om bovenstaande doelstellingen te realiseren. Via ontwerpend onderzoek wordt een visie ontwikkeld op de ruimtelijke functie van het park voor het Leuvense stadscentrum en de relatie tussen het park en de nabije omgeving. De doelstellingen uit het beheersplan en het  functioneel programma uit het projectdossier zullen verfijnd worden via een uit te werken participatietraject. Op basis van deze mastervisie zal een inrichtingsplan met kostenraming worden opgemaakt.
2. Fase 2: Volledige studieopdracht voor de opmaak en realisatie van een uitvoeringsproject voor de herwaardering en restauratie van het stadspark. De planning en fasering van de werken wordt door het team opgemaakt  i.s.m. de stad Leuven en houdt rekening met een maximale inzet van potentiële erfgoedpremies.

Inclusief in de opdracht en ereloon

FASE 1

• architectuur
• erfgoed
• stabiliteit
• technieken
• omgevingsaanleg
• participatietraject.

FASE 2

• architectuur
• erfgoed
• stabiliteit
• technieken
• omgevingsaanleg
• procesbegeleiding van de uitvoering.

Exclusief de opdracht en ereloon

• Opmeting
• sonderingen
• veiligheidscoördinatie
• archeologie
• mer-deskundigen

Erelonen

• FASE 1: Opmaak mastervisie en inrichtingsplan voor de herwaardering en restauratie van het stadspark Sint-Donatus te Leuven met een participatietraject: Forfait: €70.000 (excl. BTW)
• FASE 2: De opmaak en realisatie van een uitvoeringsproject voor de herwaardering en restauratie van het stadspark Sint-Donatus te Leuven:Omgevingsaanleg ereloonvork tussen 7,5-9% (excl. btw) (op deel van de werken). Architectuur, stabiliteit en technieken: het ereloon wordt bepaald aan de hand van een aanpassingscoëfficiënt op het basisereloonpercentage volgens de KVIV-barema’s (met een afwijking van maximum 1,5% in meer of min op het basisereloonpercentage).

Selectievoorwaarden

Projectteam

• Een projectleider met minstens 5 jaar ervaring bij een publiek project.
• Minstens een landschapsarchitect of een stedenbouwkundige of een architect.

Referentieprojecten

• Twee referenties tonen ervaring met landschappelijke inrichtings- en/of visieprojecten, waarvan één project een combinatie is van een landschapsproject in een stedelijke context.

Voor deze referentieprojecten geldt:

• Bij de referentie wordt toegelicht welke rol de ontwerper vervulde bij het voorgestelde project.
• De referenties tonen aan op welke manier de ontwerper omgaat met de bestaande context en de omgeving.
• De referentieprojecten mogen gerealiseerd, in aanbouw of in (voor)ontwerpfase zijn. Wedstrijddeelnames zijn ook toegelaten.

Selectie- en gunningscriteria

Zie selectieleidraad