Gent - Opera

De studieopdracht voor de uitvoering van het masterplan voor het Muziek- en podiumkunstencentrum en voor de voorwaardelijke realisatie van de uitbreiding, renovatie en restauratie van het operacomplex in Gent werd gegund aan de tijdelijke vereniging BAS / Dirk Jaspaert, DRDH Architects Ltd.

Het in 1837-40 naar een ontwerp van architect Louis Roelandt gebouwde neoclassicistische operahuis van Gent staat voor een belangrijke uitbreiding. Vandaag bestaat de mogelijkheid om het aanpalende, voormalige post-telegraafkantoor en vredegerecht, dat in 1910-13 onder leiding van architect Charles Van Rysselberghe aan de zuidzijde en aan het Koophandelsplein werd aangebouwd, aan het operagebouw toe te voegen. Opera Ballet Vlaanderen zag dit als een unieke opportuniteit om het gebouw te herdenken zodat het een meervoudig bruikbaar, open huis zou worden. Een zeer belangrijk aspect van duurzaamheid is immers het maximaal bespeelbaar maken van een bestaande infrastructuur. Hoewel de opera van oorsprong al uit een spektakelzaal en een suite van balzalen bestond, waren deze balzalen niet meer onafhankelijk door derden bruikbaar en zijn de operahuizen van Antwerpen en Gent afwisselend onderbenut.

DRDH architects uit Londen ontwikkelden een ruimtelijke visie die het ontpitte bouwblok intelligent benut en in het hart een publiek pleintje maakt dat verwijst naar de historische oorsprong van de site van het ‘Sebastiaanshof’. Het oude, ovale peristilium wordt herontdekt als de toegang tot de hele operasite en tot het nieuwe, beglaasde atrium. Dat atrium is een helder trappenhuis dat niet alleen de oude balzalen en de operazaal, maar ook een nieuw ‘torengebouw’ aan de Ketelvaart ontsluit. Dit bevat onderaan een extra zaal, die uitkijkt op de Ketelvest. Erboven zit het nieuwe zijtoneel, waarnaar een vrachtwagenlift leveringen mogelijk maakt, en daarboven een repetitiezaal. De kroon op het werk is een tweede kleine zaal, die voorstellingen met een prachtig uitzicht over de stad belooft.

Het binnenhof maakt de ambities van de opdrachtgever waar om een toegankelijk huis te creëren en een verwijlplek te bieden. Je zal er kunnen langslopen en het leven achter de schermen ervaren. Vanaf het terras van het restaurant en de personeelskantine zal je het logistieke gebeuren kunnen gadeslaan. De architectuur van de nieuwe gevel aan de Ketelvest en de gevels van het hof zijn opgevat als een ‘frame’ - refererend naar een beeld van het Parijse decoratelier van Philastre en Cambon - dat door zijn opvatting klassiek en tijdloos is, maar ook elan en grandeur uitstraalt, door het gebruik van massieve natuursteen, een materiaal met een geringe milieu-impact. De visie voor het masterplan biedt ook goede voorstellen op vlak van theatertechniek en akoestiek, met een vergroting van de orkestbak en een verhoging van de toneeltoren. Voor de restauratie van de historische interieurs zal men de oude kleurstelling van Philastre en Cambon hernemen. In de operazaal wil men dit combineren met het behoud van het later toegevoegde balkon van architect Van Rysselberghe. DRDH combineert de zorg voor dit zeer waardevolle historische huis met een aantal troeven voor een gevarieerd toekomstig gebruik.

Project binnen het Onroerenderfgoedbesluit, zie belangrijke opmerking onderaan.

Dit project loopt in samenwerking met FoCI, het Fonds Culturele Infrastructuur

Opera Ballet Vlaanderen, Stad Gent en de Vlaamse overheid zijn op zoek naar een sterk ontwerpteam dat een masterplan en ontwerp ontwikkelt voor het multidisciplinair herbestemmen van het operagebouw in het hart van Gent. Doordachte, duurzame architectuur moet hierbij naadloos aansluiten op en in dialoog gaan met waardevol erfgoed.

Context

De Gentse  opera  werd  in  1840  opgericht  in  het  sociaal-economisch  hart  van  de  stad.  Het unieke, L-vormige publieksgedeelte omvat een peristylium, drie balzalen (Foyer, Redoute en Lully) en een spektakelzaal met 969 stoelen. Het gebouw vormt zo een essentieel onderdeel van het gebied Kouter-Koophandelsplein-Ketelvest.

De toekomstige verwerving van het voormalige bijgebouw van Justitie aan het Koophandelsplein genereert een unieke kans om het volledige bouwblok te herdenken in functie van de veranderende strategische doelstelling voor de site, met name de creatie van een Muziek- en podiumkunstencentrum, waarbij het ter beschikking stellen van de infrastructuur voor meerdere culturele partners een doorgedreven keuze wordt.

De stad Gent is eigenaar van het gebouw en gaat uit van deze gedeelde operationaliteit. Met dit project herpositioneert hoofdgebruiker Opera Ballet Vlaanderen zich in het Vlaamse kunstenlandschap. Dit leidt operationeel naar een andere invulling voor het gebouw: de functie van de site wijzigt van een productieplaats naar een goed uitgeruste presentatieplaats voor meerdere partners.

De restauratie van waardevol erfgoed moet er samen met de ontpitting, renovatie  en  nieuwbouw voor zorgen dat we zowel operationeel (voor medewerkers) als op het vlak van openbaar erfgoed (publiek) kunnen excelleren.

Masterplan en ontwerp

Het masterplan moet duidelijk maken hoe bovenstaande doelstelling kan gerealiseerd worden, door enerzijds de restauratie en de ontsluiting van de beschermde delen, en anderzijds door het creëren van een nieuwe binnenkern, zodat alle partners gebruik kunnen maken van infrastructuur met optimale bouw- en theatertechnieken. Een modulair concept, aanpasbaar in de toekomst, is absoluut noodzakelijk voor deze meervoudige bruikbaarheid. Eveneens dient het masterplan een fasering te voorzien waarbinnen de operationele hinder tot een minimum wordt beperkt.

De historisch waardevolle delen van het gebouw moeten worden gerestaureerd en apart kunnen worden gebruikt. Het reeds opgeleverde Beheerplan voorziet in een duidelijke visie op erfgoedwaarden en borgt deze in beheersdoelstellingen. Deze vormen de basis voor hedendaagse exploitatie- en realisatietechnieken die noodzakelijk zijn om de zalen bruikbaar te maken.

De functiewijziging tot Muziek- en podiumkunstencentrum brengt nieuwe noden met zich mee, waardoor bestaande infrastructuur vervangen moet worden. Door middel van renovatie en nieuwbouw komen in de niet-beschermde kern van het voormalige gerechtsgebouw de nieuwe nodige logistieke functies voor dit Muziek- en podiumkunstencentrum vrij.

Het masterplan dient een totaalvisie te ontwikkelen over het binnengebied, waarbij een logica gebracht wordt in de noodzakelijke circulaties. In deze visie dienen de ontpitting van de binnenkern, de integratie van het bijgebouw van Justitie, de eventuele afbraak van bepaalde delen van het logeblok en nieuwbouwvolumes afgewogen ingrepen te zijn die zich logisch en respectvol verhouden tot het monument. Om duurzaam te kunnen worden geëxploiteerd zal deze publieke infrastructuur een efficiënt draaiende machine moeten zijn met aandacht voor akoestiek, ergonomie, zitcomfort, eenvoud in beheer, veiligheid en toegankelijkheid.

Dit houdt in dat er weloverwogen aandacht moet zijn voor de omkaderende functies en de technische noden zoals bijv. een maximaal programma voor de podiumtechnieken, snelle wissels voor de podiumprogramma’s, efficiënt laden en lossen, etc.

Dit kan enkel indien een algehele goede ontsluiting op diverse vlakken tot stand komt, waarbij het publiek een optimale toegang krijgt tot alle publieksruimtes en de medewerkers een optimale logistieke bediening van alle ruimtes kunnen bewerkstelligen.

Het masterplan legt duidelijke ruimtelijke randvoorwaarden voor het ontwerp van het Muziek- en podiumkunstencentrum vast. Er wordt een masterplan verwacht dat de brug slaat tussen een aantal cruciale aspecten om het Muziek- en podiumkunstencentrum te doen slagen in deze stedelijke context. Het masterplan wordt opgesteld aan de hand van een aantal evidente basisprincipes:

• Erfgoed: Er wordt een visie ontwikkeld binnen de contouren van het reeds bestaande Beheerplan (omgang met beschermd erfgoed).
• Werking: Er wordt een visie ontwikkeld binnen de contouren van de reeds bestaande teksten (werking Muziek- en podiumkunstencentrum).
• Meervoudige bruikbaarheid: Alle betrokken partijen hebben een eigen artistieke identiteit met specifieke noden en wensen. Deze dienen verenigd te worden in het ontwerp.
• Modulariteit: De bouwheer wenst deze opportuniteit maximaal te benutten. Elke ingreep heeft een reversibel karakter waardoor het gebouw op termijn aanpasbaar is.
• Duurzaamheid: De bouwheer wenst een duurzame verbouwing te realiseren die zich vertaalt in concrete doelstellingen rond energieprestatie en CO2-compensatie, waarbij hernieuwbare energie, circulaire aspecten en lokale bouwstoffen de norm zijn.

Na het opleveren van het masterplan gaat het gekozen ontwerpteam voorwaardelijk aan de slag met de uitvoering van het definitieve ontwerp en de uitvoering van de renovatie en restauratie van het gebouw.

Voorwerp van de studieopdracht

De opdracht wordt via een overheidsopdracht voor aanneming van diensten gegund en omvat volgende delen:

Vast gedeelte :

• Volledige studieopdracht voor de opmaak van het masterplan en fasering van het Muziek-en podiumkunstencentrum

Voorwaardelijk gedeelte :

• Volledige architectuuropdracht voor het ontwerp van de realisatie van de uitbreiding, renovatie en restauratie van het operacomlex in Gent, met inbegrip van de begeleiding en controle op de uitvoering van de werken.
• Binnen dit voorwaardelijk deel is er een vast deel dat betrekking heeft op de renovatie en restauratie van het operacomplex in Gent. Het voorwaardelijk deel heeft betrekking op de renovatie waarbinnen de voorwaardelijkheid van het nog te verwerven verwerving van het bijgebouw justitie valt.

Gunningscriteria

1. de kwaliteit van de concept- en visievorming en het ontwerpend onderzoek in het licht van de ambities en verwachtingen van de publieke opdrachtgever zoals ze geformuleerd zijn in het bestek:
   a. in een ruim maatschappelijk kader
   b. meer functioneel toegepast op de praktische eisen van de gebruiker
   c. in relatie tot het erfgoed/monument
2. de procesgerichtheid, de procesbereidheid en de visie op de werfopvolging
3. de duurzaamheid
4. de raming en kostenbeheersing van de projectkost en het honorarium met vermelding van welke diensten geleverd worden voor het voorgestelde honorarium.
5. de teamsamenstelling (het inschrijvende team moet over voldoende kennis en ervaring beschikken m.b.t. restauratie van waardevolle exterieurs en interieurs cfr. Artikel 11.5.2. van het Onroerenderfgoedbesluit)

Het gewicht van de respectievelijke criteria is als volgt vastgesteld: 4 / 3 / 2 / 2 / 1.

Project binnen het Onroerenderfgoedbesluit

Voor de restauratieve werken aan het monument wil de opdrachtgever een beroep doen op de erfgoedpremies hoger dan 50%, volgens de bijzondere procedure van de Vlaamse Overheid. Hiervoor dient voldaan te worden aan het Besluit van de Vlaamse Regering betreffende de uitvoering van het Onroerenderfgoedbesluit van 12 juli 2013. Voor dit project wordt dan ook een ontwerper aangesteld volgens een aangepaste procedure van de Open Oproep.

Concreet betekent dit dat kandidaat inschrijvers in hun portfolio hun deskundigheid voor dit bijzondere erfgoedproject dan ook moeten aantonen aan de hand van minstens de elementen uit artikel 11.5.2 van het Onroerenderfgoedbesluit van 16 mei 2014 met betrekking tot kwaliteit:

1° bij de aanstelling van ontwerpers en uitvoerders wordt minstens rekening gehouden met de volgende elementen:

a) de relevante studie- en beroepskwalificaties;

b) de algemene deskundigheid met betrekking tot de specifieke projectopdracht;

c) een vermelding van het gedeelte van de opdracht dat de ontwerper of uitvoerder minstens in eigen beheer zal uitvoeren;

2° de ontwerpopdracht houdende de opmaak van beheersplannen, de voorafgaande onderzoeken, en de beheersmaatregelen, werkzaamheden of diensten aan beschermde goederen en erfgoedlandschappen wordt minstens gegund op basis van de aangepaste gunningscriteria zoals hierboven beschreven (zie gunningscriteria)