Sinds enkele decennia neemt het gebruik van de kerken voor de eredienst af, waardoor er vraag is naar nieuwe bestemmingen voor deze gebouwen. Van 2016 tot 2021 konden Vlaamse lokale besturen die een van hun kerkgebouwen een nieuwe invulling wilden geven, een beroep doen op het Projectbureau Herbestemming Kerken. Met een rijk geïllustreerde en fraai uitgegeven publicatie blikken we terug op de werking van het Projectbureau, en op het ontwerpend onderzoek dat in dit kader het licht zag.
Kerken zijn in de Vlaamse dorpen en steden belangrijke gebouwen. De parochiekerk markeert niet alleen het centrum van een geloofsgemeenschap, ze fungeert ook als een ruimtelijk ankerpunt voor de buurt, wijk of gemeente. Een parochiekerk is altijd meer dan haar naakte bestemming, meer dan enkel een ruimte voor de samenkomst van gelovigen. Het gebouw geeft uitdrukking aan een cultuur en geschiedenis die tot op de dag van vandaag onze menselijke conditie bepalen, en waarin de verhouding van de mens tot ‘het hogere’ een centraal thema vormt. De meeste kerken zijn dan ook veel hoger, groter, donkerder of lichter dan hun functie strikt genomen vereist.
Sinds enkele decennia neemt het gebruik van de kerken voor de eredienst af, waardoor er vraag is naar nieuwe bestemmingen voor deze gebouwen. Door hun bijzondere ruimtelijke eigenschappen en hun historisch en symbolisch belang zijn ze ook interessant wanneer hun gebruik wijzigt. Ze vormen dan ook een uitgelezen voorwerp van ontwerpend onderzoek. Omdat de vraag naar een betekenisvolle invulling van de te herbestemmen kerkgebouwen zich opdrong, werd in 2016 het Projectbureau Herbestemming Kerken opgericht.
Tot de opheffing ervan begin 2022 realiseerden zes multidisciplinair samengestelde onderzoeksteams binnen dit kader, onder begeleiding van coördinator Niek De Roo, maar liefst 141 haalbaarheidsonderzoeken voor parochiekerken, verspreid over heel Vlaanderen. Telkens zette een team van architecten, restauratiespecialisten en stedenbouwkundigen, in dialoog met de opdrachtgevers, al zijn expertise en creativiteit in om nieuwe kansen te scheppen voor dit religieuze erfgoed. Voor elk van de bestudeerde kerkgebouwen werden met het oog op nieuwe functies diverse ruimtelijke scenario’s ontwikkeld en verbeeld.
In dit boek delen architecten Sara Vermeulen en Els Vervloesem en Vlaams Bouwmeester Erik Wieërs reflecties en getuigenissen over de werking en historiek van het Projectbureau. Charlotte Ardui en Sven Sterken, beiden verbonden aan de Faculteit Architectuur van de KU Leuven, stelden een ruime en rijk geïllustreerde ‘bloemlezing’ samen uit het unieke archief van het Projectbureau Herbestemming Kerken. Ze groepeerden een selectie van voorstellen in tien lemma’s, die telkens een werkwoord als titel hebben: openen, opdelen, afzonderen, toevoegen, wegnemen, integreren, faciliteren, ontsluiten, activeren, verbinden. Ze staan elk voor een bepaald type interventie die bijdraagt tot een verbreed gebruik van het kerkgebouw. In een beeldessay ten slotte neemt fotografe Karin Borghouts ons mee op een reis langs enkele van de bestudeerde kerkgebouwen, met bijzondere aandacht voor de wijze waarop deze zich verhouden tot hun omgeving.
Inmiddels heeft het Projectbureau een opvolger gevonden in het Platform Toekomst Parochiekerken, dat tegenwoordig het eerste aanspreekpunt vormt voor lokale besturen. Het Team Vlaams Bouwmeester hoopt met deze bundeling van inzichten en ontwerpmateriaal bij te dragen aan het nog steeds brandend actuele debat rond de herbestemming van kerken, en aan het succes van de vele herbestemmingstrajecten die in de toekomst zullen volgen.
“Bij een ontwerpmatige analyse van bestaande gebouwen kan blijken dat bepaalde invullingen gewoon niet realistisch zijn, maar kunnen ook mogelijkheden aan het licht komen die men nog niet op het verlanglijstje had staan. Vanuit ruimtelijke afwegingen kunnen nieuwe en originele invullingen worden bedacht. Als men een ontwerper mee aan tafel heeft op het moment dat de opgave wordt geformuleerd, kan dat de kansen op een succesrijke afwikkeling vergroten.” Erik Wieërs
“De inzet van verbeeldingskracht kan helpen om de meerwaarde van samenwerking te tonen en zo te komen tot een breed en gedragen maatschappelijk opdrachtgeverschap. Els Vervloesem
Herscheppen. Ontwerpend onderzoek voor het Projectbureau Herbestemming Kerken 2016-2021 is een uitgave van het Team Vlaams Bouwmeester.
Met bijdragen van Charlotte Ardui, Sven Sterken, Sara Vermeulen, Els Vervloesem en Erik Wieërs en een beeldessay van Karin Borghouts
Grafisch ontwerp: Atelier Sven Beirnaert
NL, 288 blzn, soft cover met stofwikkel
ISBN 9789040304620
Beschikbaar vanaf 31 januari 2024
