Typologie 1 : Maakplaats

De plek

De Maakplaats ligt op één van de vele oude industrieterreinen in de 19de en 20ste eeuwse gordel van de Vlaamse steden. Opgericht aan wat ooit de rand van de stad was, omwille van hinderlijke activiteiten of omwille van de nabijheid van grondstoffen of aanvoerroutes, zijn ze ondertussen volledig omsloten door woonweefsel. 

Deze terreinen zijn reeds lang in gebruik en zijn vaak belast met een (historische) verontreiniging. De vervuiler is soms nog de huidige gebruiker, meestal niet. De activiteiten zijn meestal sterk veranderd, ze behoeven minder ruimte en hebben zich door reglementering en normering minder hinderlijk gemaakt. 

Toch zijn er vele uitdagingen om de activiteiten op termijn te behouden en zo een echte Maakplaats te blijven:

  • Het logistiek en industrieel verkeer moet zich binnen het stedelijk weefsel organiseren
  • De grootschalige ommuurde plekken creëren obstructies in de doorwaadbaarheid van de stad
  • De historische verontreiniging legt een hypotheek op de toekomst
  • De afnemende (lokale) tewerkstelling doet het draagvlak voor de activiteit in de buurten afbrokkelen

De ambitie

NIMBY wordt WIMBY! De Maakplaats ontwikkelt zich tot een geïntegreerd stedelijk-industrieel project door de aangehaalde bedreigingen voor het voortbestaan van de activiteiten in de stad om te buigen tot een meerwaarde voor het bedrijf én haar omgeving.

In de eerste plaats zoekt het bedrijf de samenwerking op met andere bedrijven in de onmiddellijke omgeving. Door samenwerking wordt de verontreiniging efficiënter aangepakt. Gericht op de lange termijn, worden goederenstromen gebundeld, ontdekt men nieuwe mogelijkheden voor gesloten materialencycli, kunnen kennis en diensten gedeeld worden. Stedelijke bedrijventerreinen veranderen zo in “industriële campussen”. 

Industriële historische verontreiniging kan via innovatieve saneringsconcepten mogelijkheden bieden voor warmte-opwekking. Gerecupereerde restmaterialen zijn soms nuttig in productieprocessen van het eigen of naburige bedrijf. Dit potentieel wordt actief onderzocht. Zo leidt duurzame sanering ook tot industriële innovatie. 

Het delen van ondersteunende activiteiten als opslag, bedrijfsrestaurants, vergaderfaciliteiten, parkeerfaciliteiten of zelfs rollend materieel verhoogt het ruimtelijk rendement van het bedrijventerrein! Alles wordt compacter en bedrijven verhogen hun rentabiliteit door zich op kernprocessen te focussen.

Daarnaast gaat de Maakplaats de dialoog en samenwerking aan met zijn stedelijke en sociale omgeving. Tijdelijke of cyclische leegstand wordt ’s avonds, tijdens het weekend of de zomermaanden een drive-in cinema, een skate-park, een rommelmarkt,… Er ontstaat een nieuwe symbiose tussen de bedrijven en hun buren.

Maar de samenwerking kan in bepaalde gevallen ook verder gaan en actief ingezet worden in het eigen bedrijfsmodel! Waar mogelijk worden buurtinitiatieven geïntegreerd: in het onderhoud van het wagenpark, in de exploitatie van het bedrijfsrestaurant of zelfs in de industriële (materialen)kringloop zelf! Zo worden omwonenden coproducenten in de Maakplaats.

Het proces

De Maakplaats komt tot stand wanneer een enthousiast bedrijf en een sterke projectregisseur actief op zoek gaan naar mogelijkheden tot samenwerking, innovatie en optimalisatie. Projectregisseurs combineren een goede kennis van het terrein met een neutrale positie waardoor ze steun bij andere bedrijven of omwonenden kunnen krijgen. Intercommunales, steden en gemeenten of zelfs bedrijvenverenigingen kunnen hiervoor goed geplaatst zijn.

Eens de kerncoalitie duidelijk is, komt het project verder tot stand in een aantal parallelle sporen, afhankelijk van het concrete vraagstuk: duurzame sanering via industriële procesinnovatie en samenwerking in de ondersteunende processen is een zaak van de bedrijven zelf, in de samenwerking met omwonenden kan de stad een actieve rol spelen. 

De Maakplaats is geen éénmalig project, maar een proces waarin verschillende sporen zich langzamerhand verknopen in een steeds sterkere en performantere omgeving.

From Around Here Shop! 
Centraal binnen dit concept staat de clustering en verbondenheid met de stad die kan worden opgezocht en de maakeconomie die we op deze terreinen wensen te stimuleren. Economische initiatieven krijgen een plaats in de stad door deze er doelbewust mee te linken of te verweven. Clustering wordt als een kwaliteit ingezet. In de Londense wijk Tottenham bevinden zich tal van succesvolle ondernemingen, onzichtbaar in de stedelijke industriële zones en daarom weinig bekend zijn bij het publiek. From Around Here Shop! was een 6 weken durende expo waarbij deze tewerkstellingszones geïnventariseerd werden en de daar vervaardigde producten, zoals koninklijke uniformen, piano’s, hopbier en glitterschoenen, tentoongesteld en verkocht werden. Het doel was om sterkere linken te creëren tussen deze bedrijven onderling, hun producten te promoten en het talent binnen de wijk bloot te leggen. Meer info 

 

Urban Recycling
Binnen het prototype van de Maakplaats staat het hergebruik van (lokaal) geproduceerd afval centraal. Men tracht er zo goed mogelijk circulaire prinicpes te hanteren door de verschillende reststromen optimaal op elkaar af te stemmen. Er bevinden zich immers vele (zeldzame) materialen in onze onmiddellijke omgeving die gemakkelijk te ontginnen zijn. In Hasselt bestaat er een pilootproject waarbij men lokaal geproduceerd afval wil transformeren tot bruikbaar materiaal. Oude vlaggen, maar ook andere materialen worden in de Kringloopwinkel verwerkt tot zakken, hoezen en portefeuilles. Het alternatieve verwerkingsproces heeft veel aandacht voor lokale en sociale tewerkstelling en heeft een grote gedragenheid in de buurt. Het project is nog niet zelfbedruipend en krijgt momenteel financiële ondersteuning van het afvalverwerkingsfonds. In de toekomst wenst men dit model verder te professionaliseren en de impact te vergroten. Meer info 

 

Management van de ex-situ of in-situ sanering
Bij een traditionele /bodemsanering wordt de verontreinigde grond afgegraven en met vrachtwagens getransporteerd naar een grondreinigingscentrum ter verwerking. Deze aanpak creëert door het vele vervoer een belasting op mobiliteit en klimaat, zeker bij de sanering van grote volumes grond. Dit bijkomend transport kan vermeden worden door alternatieve methodes te gebruiken: vervoer van de grond over het water, lokale verwerking van de grond of een creatieve grondverzetoplossing. Bij een in-situ sanering wordt de verontreiniging ter plekke aangepakt op basis van ‘gestimuleerde’ biologische, chemische en/of fysische afbraak . Alternatieve energiebronnen voor de aandrijving (zoals zonne- of windenergie) zijn een mogelijkheid. Binnen het circulaire gedachtegoed worden de verschillende materiaalstromen die ter beschikking zijn op een bedrijventerrein, zoals warmte- of stoomoverschotten, melasse/lactaten/ fosfaten, en bij uitbreiding binnen grotere stukken stad, op elkaar afgestemd, in kaart gebracht en nagegaan of ze ingezet kunnen worden in het saneringsproces. Deze afstemming en samenwerkingen zijn maar mogelijk indien op wijk- of parkniveau gezocht wordt naar synergiën. Een voorbeeld hiervan is het gebruik van een WKO-systeem. Hierbij wordt de bodem lokaal verwarmd en treedt er recirculatie op wat de biologische afbraak van verontreinigingen zoals chloorkoolwaterstoffen stimuleert. Dit kan de sanering in sommige gevallen met wel 100% versnellen. In een recirculatiepilootproef in Turnhout werd aangetoond dat het mogelijk is om lage dosissen voedingstoffen toe te voegen voor bacteriën die zorgen voor de afbraak van schadelijke stoffen om zo de sanering te versnellen/stimuleren. Ook in een WKO kunnen deze voedingsstoffen worden toegevoegd. In het EU Interreg CityChlor project werd er onderzoek gedaan naar de geschiktheid van de Vlaamse bodem voor een efficiënt functionerende WKO.  Meer info 

 

Educatie en industrie
Werklocaties aan de rand van de stad vormen een ideale locatie voor een samenwerking tussen onderzoek en productie. Grotere, leegstaande loodsen of terreinen kunnen gebruikt worden door beroeps –en technische opleidingen. De nabijheid van bedrijven kan voor een betere afstemming met de arbeidsmarkt zorgen (alsook voor de nodige stageplaatsen). De scholen zorgen anderzijds voor een blijvende innovatie in de bedrijfsvoering en voorzien ruimte voor experiment.Zo biedt de RDM campus in Rotterdam, een voormalige industriële hal met een oppervlakte van om en bij de 23 000 vierkante meter, een ‘InnovationDock’ aan: deze bevat zowel een business gedeelte, als een deel van de Universiteit van Rotterdam en het Albeda College. Op deze manier biedt het 11.500m2 ruimte aan voor kleine start-ups en innovatieve technologische ondernemingen, actief in de bouw, het transport en de maritieme sector. Meer info

 

 

 

 

Typologie 1 : Maakplaats

NIMBY wordt WIMBY!

Schema

Maakplaats schemaSchema Maakplaats